Biegiem do lekarza okulisty! Poradnik dla pacjentów

Szczegóły
Nadrzędna kategoria: ROOT
Kategoria: Nowości
Opublikowano: niedziela, 29.01.2023, 07:06
Odsłony: 1231

Alicja Barwicka

Każdy z nas dobrze pamięta, że nie raz już trzeba było się zmierzyć z nagłą sytuacje zdrowotną wymagającą pilnego udzielenia pomocy lekarskiej. Nie wiadomo zresztą dlaczego, ale nagle występujące problemy ze zdrowiem pojawiają się najczęściej w dni świąteczne lub jeśli to dzień powszedni, to przynajmniej po 21.00. Oczywiście w cywilizowanym kraju położonym w centrum Europy nikt z tego powodu nie może zostać pozbawiony pomocy, ale powszechne jest jednak przeświadczenie, że faktyczne uzyskanie pilnej fachowej porady skutkującej zleceniem terapii lub poszerzeniem diagnostyki ciągle napotyka na ogrom trudności. Pewnie więc dlatego sprawy pilne są nierzadko odkładane na później co może się wiązać się z negatywnymi następstwami zdrowotnymi. Istnieje jeszcze jedna zależność pomiędzy wystąpieniem niepokojących objawów, a czasem zwrócenia się po fachową medyczną pomoc. To asertywność, która u części osób jest cechą na tyle rozbudowaną, że sprowadza się do zwykłego egoizmu, a u innych wymaga dopiero nauki podstawowych zachowań, by udało się przeżyć w ludzkiej dżungli. To problem tak powszechny, że każdy kto kiedyś spędził w poczekalni SOR chociażby pół godziny może właściwymi przykładami sypać jak z rękawa.

<a href=

Źródło ilustracji https://en.wikipedia.org/wiki/Glasses

Nie tylko urazy

Niezależnie jednak od zakresu umiejętności asertywnych każdej osobie może się przytrafić nagłe schorzenie okulistyczne przy czym zdecydowana większość wymaga udzielenia pomocy medycznej. Jest co najmniej kilka objawów chorobowych ze strony narządu wzroku, które mogą wystąpić nagle i które powinny być nie tylko powodem do zaniepokojenia, ale też wskazaniem do pilnej wizyty u lekarza. Na szczęście nikt nie ma wątpliwości co do zasadności odbycia wizyty lekarskiej w przypadku urazu oka i dotyczy to każdego rodzaju zdarzenia począwszy od niewielkiego powierzchownego urazu, podejrzenia obecności w oku ciała obcego,  poprzez urazy tępe, zranienie samej gałki czy tkanek aparatu ochronnego, aż po najcięższe rodzaje oparzeń chemicznych. Trzeba jednak zaznaczyć, że pilna wizyta okulistyczna powinna mieć miejsce także w przypadku nagłego wystąpienia zaczerwienienia i bólu oka lub nagłego istotnego pogorszenia widzenia.

Czerwone, bolesne oko

Oko powinno być blade. Kiedy z przyczyn chorobowych naczynia spojówki ulegają poszerzeniu, oko zmienia barwę na coraz bardziej czerwoną. Zmianie barwy może towarzyszyć szereg objawów dodatkowych: ból, świąd, pieczenie, szczypanie, łzawienie, światłowstręt, nieraz pogorszenie widzenia. Najczęstszą przyczyną takiego stanu jest stan zapalny spojówek, nieraz występujący razem z zapaleniem brzegów powiek. Rodzaj infekcji można z powodzeniem określić na podstawie zebranego wywiadu i badania przedmiotowego. Pozwoli to na włączenie optymalnej terapii.

W każdym rodzaju stanu zapalnego spojówek ostrość wzroku po usunięciu wydzieliny z worka spojówkowego kilkakrotnym mrugnięciem powinna wracać do stanu przed zachorowaniem, natomiast obniżenie ostrości wzroku wskazuje na zajęcie procesem chorobowym dalszych odcinków gałki ocznej, przede wszystkim rogówki.

Stany zapalne rogówki

W tych przypadkach nasilenie objawu zaczerwienienia oka może być bardzo różne. Jeśli patologii zapalnej rogówki towarzyszy stan zapalny spojówek- oko może być intensywnie zaczerwienione. Tak samo będzie w przypadku dużych zmian zapalnych (do owrzodzenia włącznie) czy obecności w rogówce ciała obcego. Pamiętajmy, że rogówka jest silnie unerwiona czuciowo, więc zazwyczaj jej ból staje się powodem wizyty lekarskiej już w początkowej fazie problemu.  Zdarza się jednak, że przez zniszczenie stanem zapalnym zakończeń nerwów czuciowych, stan zapalny rozwija się prawie bez dolegliwości bólowych. Co gorsza, jeśli zmiana zapalna jest zlokalizowana obwodowo w rogówce, nie zajmując obszaru źrenicznego, to również nie dochodzi do pogorszenia widzenia. Oko jest wówczas jedynie w różnym stopniu zaczerwienione, a pacjent odczuwa co prawda stały, ale niezbyt dolegliwy dyskomfort. Groźne są wszystkie stany zapalne rogówki bo mogą prowadzić do ciężkich i nieodwracalnych następstw. Jeśli przed wystąpieniem bólu gałki, czy zaczerwienienia oka miał miejsce uraz (objaw czerwonego oka zwykle występuje w urazach gałki ocznej zarówno niewielkich, powierzchownych, jak i masywnych z przerwaniem ciągłości tkanek), albo towarzyszy tym objawom aktualna, lub świeżo przebyta infekcja ogólna, zwłaszcza o etiologii wirusowej (np. półpasiec) wizyta w gabinecie okulistycznym powinna nastąpić niezwłocznie.

Stany zapalne nadtwardówki i twardówki

Wystąpienie objawu zaczerwienienia oka, ale o mniejszym stopniu nasilenia z wyraźnie zaznaczonym odcieniem błękitu (oko fiołkowo-czerwone), obserwowanego głównie w konkretnej lokalizacji przy towarzyszącym bólu gałki ocznej, jej tkliwości może świadczyć o zajęciu stanem zapalnym nadtwardówki lub twardówki. Charakterystyczny jest tu początek raczej podostry i pierwsze objawy pojawiają się w okresie co najmniej kilku dni. Tego rodzaju schorzenia towarzyszą często ogólnym chorobom układowym (np. RZS, ZZSK, toczeń układowy, ziarniniak Wegenera), ale mogą skutkować pogorszeniem widzenia i stąd wymagają innego rodzaju terapii.

Stany zapalne przedniego odcinka błony naczyniowej (zapalenia tęczówki ciała rzęskowego)

Stany zapalne przedniego odcinka błony naczyniowej występują dość często i mogą mieć charakter izolowany, lub być częścią stanu zapalnego całej błony naczyniowej, albo stanowić element schorzenia ogólnego. Do charakterystycznych objawów należą ból, zaczerwienienie gałki zwłaszcza w obszarze centralnym wokół rogówki, silny światłowstręt i łzawienie oraz pogorszone, przymglone widzenie. Przynajmniej w połowie przypadków choroba jest związana z obecnością antygenu HLA-B27 i towarzyszy schorzeniom ogólnym (np. ZZSK, chorobie Reitera, czy łuszczycowemu zapaleniu stawów). Zmiany zapalne występują zazwyczaj jednostronnie, ale mogą dotyczyć kolejno obu oczu. To groźne schorzenie bez odpowiedniej terapii może prowadzić do wielu negatywnych następstw, w tym w szczególności do objęcia procesem zapalnym całej błony naczyniowej i  trwałego obniżenia ostrości wzroku z powodu jaskry wtórnej. Co bardzo ważne, stan zapalny błony naczyniowej ograniczony tylko do tylnego odcinka często z bardzo złym rokowaniem co do zachowania widzenia - manifestuje się zwykle znacznym pogorszeniem widzenia, narastającą szybko „mgłą”, bólem gałki,  ale przy zupełnie bladym oku.

Ostre zamknięcie kąta przesącza

To jedna z najbardziej groźnych sytuacji okulistycznych, która wymaga bardzo pilnej interwencji lekarza okulisty i w której jednym z objawów jest silne zaczerwienienie oka. Kąt przesącza to miejsce, gdzie obwodowa część tęczówki styka się z obwodowymi strukturami twardówki i rogówki i gdzie produkowana przez ciało rzęskowe ciecz wodnista niezbędna do zapewnienia odżywienia soczewki i rogówki ostatecznie odpływa do układu żylnego przez utkanie beleczkowe. Kiedy produkcja cieczy wodnistej nie jest zaburzona, ale zablokowany jest jej odpływ, bo z różnych przyczyn chorobowych dostęp do utkania beleczkowego jest utrudniony lub zamknięty, następuje gwałtowny wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego. Przyczyna może tkwić już w samej budowie kąta przesącza (kąt anatomicznie bardzo wąski, gdzie struktury anatomiczne mogą same blokować dostęp do utkania beleczkowego), ale może też być następstwem wielu innych patologii dotyczących kąta przesącza jak chociażby zmianami zapalnymi, pęcznieniem soczewki, czy patologicznym rozrostem naczyń tęczówki. Stan jest groźny, bo finalnie może prowadzić do nieodwracalnego uszkodzenia nerwu wzrokowego. W przypadku ostrego zamknięcia kąta przesącza oko jest zazwyczaj silnie zaczerwienione i bardzo bolesne. Gwałtownie pogarsza się widzenie, a ocznym objawom  może towarzyszyć silny ból głowy, nudności i wymioty. Jedynie pilna interwencja lekarska może w takich przypadkach zapobiec trwałej utracie widzenia.

Nagłe pogorszenie widzenia

O ile stopniowe pogorszenie widzenia może mieć miejsc w bardzo wielu patologiach narządu wzroku i nie zawsze wiąże się z negatywnym rokowaniem (np. niewyrównana korekcją optyczną wada wzroku), to nagłe istotne pogorszenie widzenia jest zawsze objawem bardzo niepokojącym i bezwzględnie wymaga diagnostyki okulistycznej. W tych przypadkach oko wcale nie musi być zaczerwienione, nie musi też występować ból.

Całkowite, lub częściowe zamknięcie naczyń

To stany bardzo groźne i związane zazwyczaj ze schorzeniami ogólnymi. Powodem nagłego zamknięcia tętnicy środkowej siatkówki lub jej gałęzi jest zwykle zator w tętnicy szyjnej, rzadziej materiał zatorowy lokalizuje się w samej tętnicy środkowej siatkówki. Materiał zatorowy zbudowany w szczególności z fragmentów płytek miażdżycowych, złogów wapnia, konglomeratów włóknika i kryształów cholesterolu tworzy się przede wszystkim w dużych naczyniach (wstępująca część aorty, tętnica szyjna wspólna, tętnica szyjna wewnętrzna) i zastawkach serca w przebiegu schorzeń układu sercowo-naczyniowego. Czynnik uruchomienia materiału zatorowego może być samoistny, ale mogą też być nim zabiegowe procedury kardiochirurgiczne i naczyniowe. Incydent zamknięcia naczynia manifestuje się nagłą bezbolesną i całkowitą utratą widzenia (pień główny), lub znacznym ograniczeniem ostrości wzroku (gałąź). Nawet przy natychmiastowym włączeniu leczenia rzadko kiedy udaje się utrzymać użyteczną ostrość wzroku na poziomie sprzed wystąpienia choroby.

W przypadku wystąpienia zakrzepu pnia głównego lub gałęzi żyły środkowej siatkówki rokowanie co do utrzymania użytecznej ostrości wzroku jest zdecydowanie bardziej pomyślne, ale również ostrożne, ponieważ problem podstawowy dotyczy powszechnie występujących czynników ryzyka takich jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, przewlekłe schorzenia kardiologiczne i zaburzenia gospodarki lipidowej. Równie istotne znaczenie  dla rokowania mają choroby krwi przebiegające ze zwiększeniem jej lepkości, a także przewlekłe stosowanie diuretyków, czy leków antykoncepcyjnych. Analizując możliwe przyczyny procesu chorobowego nie można pominąć patologii występujących w oczodole (np. guzy) czy w samej gałce (jaskra), które mogą utrudniać odpływ żylny. Całkowite, lub częściowe zamknięcie naczyń siatkówki wymaga więc nie tylko pilnego wdrożenia leczenia okulistycznego, ale skoordynowanej opieki lekarskiej zwłaszcza w zakresie internistycznym.

Odwarstwienie siatkówki i wylew do komory ciała szklistego

Te schorzenia mogą występować jednoczasowo i zawsze wiążą się z nagłym i zwykle niebolesnym pogorszeniem widzenia. Przyczyny (poza procesem samoistnym) mogą być bardzo różne począwszy od retinopatii cukrzycowej poprzez choroby krwi, choroby pasożytnicze, następstwa urazów aż po obecność guzów wewnątrzgałkowych. Jeśli nie zostanie szybko zastosowane właściwe leczenie zarówno odwarstwienie siatkówki, jak i wylewy krwi do komory ciała szklistego zagrażają utratą widzenia.

Nagłe pogorszenie widzenia w zaburzeniach dotyczących struktur pozagałkowych

To bardzo szeroka grupa patologii dotycząca anatomicznie nerwu wzrokowego i wewnątrzmózgowej drogi wzrokowej.  Kiedy przyczyną jest skurcz naczyń dochodzi zawsze do nagłego, ale przejściowego pogorszenia widzenia o różnym czasie trwania. Wymaga to przeprowadzenia wnikliwej diagnostyki pozwalającej wykluczyć inny niż naczynioskurczowy mechanizm. Natomiast jedną z najczęściej występujących patologii, które mogą mieć nagły początek manifestujący się pogorszeniem widzenia są stany zapalne nerwu wzrokowego.  Choroba może mieć charakter izolowany lub występować w przebiegu chorób demielinizacyjnych (np.SM). Poza istotnym i szybko narastającym spadkiem ostrości wzroku w jednym oku, mogą się pojawiać zaburzenia źreniczne i ból gałki przy ruchach. Sprawa jest poważna i wymaga niezwłocznego zastosowania leczenia. Stany zapalne nerwu wzrokowego mogą mieć również inne przyczyny i występować w przebiegu niektórych chorób o zasięgu ogólnoustrojowym jak np. kiła, gruźlica, borelioza, odra, świnka, ospa wietrzna, półpasiec. Mogą mieć charakter autoimmunologiczny w mechanizmie reakcji na niektóre szczepienia ochronne, mogą występować w przebiegu chorób nowotworowych. W przebiegu olbrzymiokomórkowego zapalenia tętnic może dojść do przedniej niedokrwiennej neuropatii ze znacznym ograniczeniem widzenia. Do trwałych negatywnych następstw prowadzi toksyczne (w przebiegu zatrucia np. metanolem) lub popromienne uszkodzenie nerwu wzrokowego. Przy obecności powiększającej się masy patologicznej (najczęściej tętniaka) w wewnątrzczaszkowej strukturze zwanej siodłem tureckim także może szybko nastąpić spadek ostrości wzroku i dla zachowania widzenia niezbędne jest wówczas pilne odbarczenie neurochirurgiczne. Jednocześnie jednak trzeba zauważyć, że nieraz po operacjach neurochirurgicznych czy kardiologicznych przebiegających z ostrym spadkiem ciśnienia tętniczego krwi może również dojść do neuropatii nerwu wzrokowego. Tu rokowanie  co do zachowania użytecznego widzenia musi być bardzo ostrożne. Wszystkie te procesy patologiczne wymagają pilnego i skojarzonego (zależnie od przyczyny) leczenia miejscowego oraz ogólnego.

#

Na szczęście większość osób pojawiających się gabinetach okulistycznych miewa tylko niewielkie problemy w postaci chociażby pogorszenia widzenia z bliskiej odległości i po dobraniu odpowiedniej korekcji o problemie może zapomnieć. Jeśli jednak powodem do niepokoju jest uraz oka, czerwone bolesne oko lub nagłe pogorszenia widzenia nie ma na co czekać i wizyta okulistyczna staje się nie tylko niezbędna, ale i pilna.

Dr n.med. Alicja Barwicka

specjalista chorób oczu

GdL 1/2023