Właściwa higiena intymna

Agnieszka Tan

Codzienna higiena intymna zapewnia nam poczucie czystości, świeżości i komfortu. Służy profilaktyce infekcji i stanów zapalnych skóry narządów płciowych, takich jak grzybica czy bakteryjna waginoza. Ze szczególną uwagą powinniśmy zadbać o higienę intymną w miesiącach, kiedy bardziej się pocimy, a więc latem oraz w zimie, gdy mamy na sobie więcej odzieży. Współcześnie higiena intymna podlega wpływom mody i reklamy. W drogeriach można znaleźć wiele produktów przeznaczonych do higieny intymnej. Są reklamowane jako regulujące pH pochwy i przywracające naturalną florę bakteryjną. Takie produkty nie zawsze są skuteczne, a czasami wręcz szkodzą. Od jakiegoś czasu modna jest depilacja, a także piercing okolic narządów płciowych – z tym także wiążą się zagrożenia. Bardzo ważna rzecz, o której często zapominamy, to bezpieczny i zdrowy seks, czyli profilaktyka chorób wenerycznych.

Budowa skóry narządów płciowych

Skóra to wrażliwy organ pośredniczący między ciałem a otoczeniem. Poprzez wielofunkcyjne działanie stanowi płaszcz ochronny dla ciała. Dla przypomnienia – skóra składa się z trzech warstw: naskórka, skóry właściwej i tkanki podskórnej.

Naskórek pełni funkcje ochronną i rozrodczą, a tworzą go dojrzewające komórki nabłonkowe, czyli keratynocyty, komórki odpowiedzialne za reakcje immunologiczne Langerhansa, komórki nerwowe Merkla, a zawarty w nich barwnik melanina nadaje włosom i skórze odpowiednią barwę.

Skóra właściwa to warstwa środkowa utworzona z tkanki łącznej włóknistej, głównie włókien kolagenowych, elastyny, fibroblastów, naczyń krwionośnych, receptorów, splotów nerwowych, gruczołów potowych.

Tkanka podskórna, czyli najgłębsza warstwa zbudowana jest z tkanki łącznej właściwej luźnej, na którą składają się komórki tłuszczowe, ujścia niektórych gruczołów i receptorów odpowiedzialnych za termoregulację.

budowa skory1000

Budowa skóry

Skóra narządów płciowych różni się od skóry reszty ciała. Warstwa rogowa naskórka jest dużo cieńsza, a przez to podatna na otarcia, maceracje i stany zapalne. Dlatego stany chorobowe dotyczące części naskórka, czyli powyżej warstwy podstawnej będą nasilały suchość i szorstkość skóry okolic narządów płciowych. Zmiany chorobowe dotyczące skóry właściwej będą prezentowały się jako zgrubienie w okolicy narządów płciowych.

Skóra w tej okolicy zawiera gruczoły apokrynowe i ekrynowe. Gruczoły apokrynowe znajdujące się u ujścia mieszków włosowych to nic innego jak gruczoły potowe wonne, które wydzielają kwasy tłuszczowe nadające specyficzny zapach okolicy intymnej. Gruczoły ekrynowe natomiast odpowiedzialne są za wydzielanie potu. Uchodzą one bezpośrednio na powierzchnię skóry, jednak nie znajdziemy ich na wewnętrznej powierzchni napletka, żołędzi prącia, łechtaczki i warg sromowych mniejszych. Gruczoły łojowe to nic innego jak plamki Fordyce’a, obecne pod postacią bezbolesnych, bladych, białych, żółtych lub czerwonych plamek.

Okolica intymna jest również postrzegana jako tzw. powierzchnia zgięciowa, a to wiąże się z większym ryzykiem powikłań w razie stosowania maści sterydowych, np. występowaniem rozstępów czy atrofii. W skórze narządów płciowych proporcja melanocytów do keratynocytów jest zwiększona, co wiąże się z ryzykiem bielactwa, jak i hiperpigmentacji pozapalnej lub hipopigmentacji w przypadku liszaja twardzinowego i zanikowego sromu.

Kolejna ważna odmienna cecha skóry narządów płciowych to brak keratynizacji powierzchni śluzówkowej. Skóra narządów płciowych spełnia funkcję strefy erogennej, a zatem funkcję sensoryczną, co oznacza zwiększone odczuwanie stanów zapalnych.

Budowa anatomiczna sromu jest powiązana z budową anatomiczną męskich genitaliów. Zatem żołądź łechtaczki jest homologiem żołędzi prącia, a odpowiednikiem łechtaczki i odnóg łechtaczki są ciała jamiste penisa. Wargi sromowe większe, wargi sromowe mniejsze oraz napletek łechtaczki są homologami odpowiednio: moszny, skóry trzonu prącia i napletka. Opuszki przedsionka pochwy, pod skórą warg sromowych mniejszych, są odpowiednikami ciała gąbczastego – tkanki, która otacza cewkę moczową penisa. Odpowiednikiem gruczołów Bartholina u kobiet są gruczoły Cowpera u mężczyzn.

Srom odgrywa ważną rolę w układzie rozrodczym. Stanowi wejście do macicy i jej ochronę, a także zapewnia odpowiednie warunki pod względem ciepła i wilgotności, które pomagają w jej funkcjach seksualnych i reprodukcyjnych. Zewnętrzne elementy sromu są bogato unerwione i dostarczają przyjemności, gdy są odpowiednio stymulowane. Wzgórek łonowy amortyzuje kość łonową podczas stosunku płciowego.

Przedsionek pochwy wydziela wiele różnych wydzielin, w tym mocz z cewki moczowej, pot z gruczołów apokrynowych, krew z pochwy, sebum z gruczołów łojowych, płyn zasadowy z gruczołów Bartholina, śluz z gruczołów Skena, wydzielina pochwy i mastka, czyli smegma.

Smegma jest białą substancją powstałą z połączenia martwych komórek, olejów skórnych, wilgoci i naturalnie występujących bakterii, które występują w obrębie narządów płciowych. U kobiet ta gęsta wydzielina gromadzi się wokół łechtaczki i fałdów wargowych. Może być przyczyną dyskomfortu podczas aktywności seksualnej, powodując przyklejanie się żołędzi łechtaczki do kaptura, jednak można ją łatwo usunąć podczas kąpieli.

W pochwie wydzielane są również kwasy alifatyczne, znane jako kopuliny. Uważa się, że działają one jak feromony. Kompozycja tych kwasów tłuszczowych, a tym samym ich zapach zmienia się w zależności od fazy cyklu menstruacyjnego.

U mężczyzn natomiast gruczoły opuszkowo-cewkowe, tzw. Cowpera, które zgromadzone są w okolicy gruczołu krokowego, odpowiadają za wydzielanie przezroczystej zasadowej wydzieliny – preejakulatu z cewki moczowej. Wydzielina ta stanowi naturalny lubrykant w trakcie stosunku płciowego.

Smegma u mężczyzn gromadzi się pod napletkiem, głównie w rowku zażołędnym prącia. Pomaga ona utrzymać wilgotność żołędzi, ułatwiając tym samym stosunek płciowy. Jest ona usuwana w trakcie stosunku czy masturbacji. Czasami jednak nadmierne gromadzenie się mastki, jej zaleganie i stwardnienie może być czynnikiem drażniącym.

Uważa się, że smegma zawiera skwalen, który ma działanie bakteriobójcze, jak i przeciwgrzybicze oraz lizozymy o działaniu antybakteryjnym.

U mężczyzn należy zwrócić uwagę na jeszcze jeden aspekt. Napletek to fałd skórny uważany za płaszcz ochronny zabezpieczający żołądź prącia i zapewniający wilgotność, ale jednocześnie zwiększa ryzyko zakażenia wirusem HIV. Wewnętrzna część napletka jest skupieniem komórek Langerhansa, które stanowią punk zaczepny dla wirusa HIV. Według Światowej Organizacji Zdrowia i UNAIDS obrzezanie jest zabiegiem zmniejszającym przede wszystkim zakażenie wirusem HIV, ryzyko nawrotowych infekcji dróg moczowych, ryzyko raka penisa, jak i innych chorób przenoszonych drogą płciową.

Na koniec chciałabym wspomnieć o funkcji ochronnej włosów łonowych oraz o piercingu okolic narządów płciowych. Owłosienie łonowe jest przede wszystkim oznaką dojrzałości płciowej. Włosy łonowe są dość grube i szorstkie. Co do funkcji owłosienia łonowego, zdania są podzielone. Uważa się, że włosy łonowe stanowią barierę ochronną dla bakterii, wirusów i grzybów. Chronią również przed utratą ciepła, urazami i podrażnieniami, jak i zmniejszają tarcie podczas stosunku płciowego. Włosy zatrzymują również feromony, aby zwabić potencjalnego partnera. Jednak coraz popularniejsza stała się depilacja owłosienia łonowego zarówno u mężczyzn, jak i kobiet, po to, by stać się atrakcyjniejszym. Możliwe, że jest to efekt zmienionego pojęcia piękna narządów płciowych w filmach erotycznych czy pornograficznych, jak również w czasopismach kobiecych czy nawet zawodach bikini i miss world.

Warto pamiętać, że ujścia mieszków włosowych wydzielają substancje bakteriostatyczne, dlatego całkowita depilacja naraża skórę narządów płciowych na większe ryzyko zakażenia wirusem opryszczki, wirusem HPV, mięczaka zakaźnego i innych chorób wenerycznych. Brak owłosienia, jak i zabiegi laserowe, gorący wosk sprawiają, że skóra jest podatna na reakcje alergiczne i występowanie wyprysku kontaktowego.

Modne są ciasne dżinsy, legginsy, stringi. Obcisła odzież zwiększa wilgotność, co prowadzi do maceracji okolicy narządów płciowych i nawrotowych grzybic. Grzybica narządów płciowych jest dość często pojawiającym się schorzeniem, jednak chciałabym zaznaczyć, że nie jest ona chorobą przenoszoną drogą płciową, dlatego bezobjawowy partner nie wymaga leczenia.

Modny stał się piercing narządów płciowych zarówno u mężczyzn, jak i kobiet. Polega on na przekłuwaniu narządów płciowych w celu umieszczenia w tym miejscu biżuterii. Dostępne są różne formy kolczyków, np. prince Albert czy Isabella. Terminem piercing można objąć wszelkie przekłucia ciała w okolicy odbytu, krocza, narządów płciowych i wzgórka łonowego. Głównym motywem dla obu płci jest upiększenie i indywidualizacja; ponadto niektóre kolczyki zwiększają przyjemność seksualną poprzez zwiększenie stymulacji.

Piercingi narządów płciowych można znaleźć w wielu społeczeństwach plemiennych, w szczególności w Azji Południowej i Wschodniej, gdzie jest to część tradycyjnej praktyki od czasów starożytnych. Wczesne wzmianki o piercingu narządów płciowych znajdują się w Kamasutrze, która została napisana ponad 2000 lat temu. Niestety piercing narządów płciowych może zwiększać ryzyko infekcji wenerycznych, przez co obniża skuteczność takich barier seksualnych jak prezerwatywa.

Zdrowa skóra w okolicach intymnych

Swoje podstawowe funkcje skóra okolic intymnych może spełniać tylko wtedy, gdy jest w dobrym stanie. Każde uszkodzenie skóry spowodowane jest przez infekcję (np. zakażenie pochwy czy żołędzi prącia) albo niewłaściwą higienę intymną lub jej brakiem. U kobiet starzenie się skóry podczas menopauzy może wywołać takie objawy jak kruchość, świąd, pieczenie.

Na skórze zewnętrznej okolicy genitaliów, w przedsionku pochwy górna warstwa skóry (naskórka) jest elastyczna, gładka i napięta. Małe rany i pęknięcia są równoważone, tak aby powstrzymać wnikanie patogenów.

W obszarze genitaliów znajdują się tysiące komórek nerwowych, co powoduje, że skóra jest bardzo wrażliwa. Dolegliwości to głównie suchość, pieczenie, świąd (oraz hemoroidy).

Obszar genitaliów to specyficzne miejsce – u kobiet sąsiadują tu z sobą trzy różne otwory ciała, z których każdy spełnia osobną funkcję. Mechaniczne obciążenia i kolonie bakterii w okolicy odbytu, cewki moczowej i zewnętrznych narządów płciowych powodują, że ten obszar u mężczyzn i kobiet jest bardzo wrażliwy i wymagający szczególnej opieki, ale często poświęcamy mu zbyt mało uwagi.

Pochwa to przewód mięśniowo-błonisty rozpoczynający się od warg sromowych, a kończący się na szyjce macicy. Wewnętrzna pochwa to rozciągliwy i mało wrażliwy przewód mocnej skóry, która zawsze jest nawilgocona i mająca specyficzną florę. Skóra to wielowarstwowy nabłonek płaski (błona śluzowa), a nie jak wielokrotnie błędnie określamy, że to gruczoły śluzowe.

budowa lechtaczki660

Budowa łechtaczki to dla mężczyzn oczywista zagadka.
Dla wielu kobiet podobnie

Zewnętrzne narządy składające się z dużych i małych warg sromowych w przedsionku pochwy, otworu cewki moczowej i łechtaczki pokryte skórą taką jak napletek. Jest to obszar najbardziej potrzebujący natłuszczania, bo sama praca gruczołów nie wystarcza. Skóra zewnętrznych dużych warg sromowych jest silna, wyposażona w gruczoły łojowe i włosy, a małe wargi mają gruczoły, ale nie są owłosione. Skóra na wewnętrznej stronie mniejszych warg sromowych i przedsionka jest delikatna, cienka i wyposażona w wiele nerwów czuciowych.

Jeśli kobieta cierpi w okolicy narządów płciowych na takie dolegliwości jak pieczenie czy swędzenie, to te objawy są wywołane w większości przypadków w przedsionku pochwy, a nie w pochwie, jak często błędnie się zakłada. To błędne przekonanie często prowadzi do niewłaściwych zabiegów. Mycie i płukanie wewnętrznej części pochwy, które ma służyć pielęgnacji i higienie, często zakłóca naturalną florę zabezpieczającą śluzówkę pochwy. Dlatego zawsze odradzam niepotrzebne zabiegi typu irygacja, podmywanie, kąpiele bąbelkowe czy nawet kąpiele relaksujące w kolorowych solach.

Jeżeli zostanie naruszona naturalna flora pochwy, co najczęściej objawia się bezbólowo specyficznym rybim odorem wskazującym na bakteryjną waginozę, konieczne jest leczenie antybakteryjne, aby przywrócić naturalne środowisko bakteryjne pochwy. Do czynników ryzyka zalicza się irygację pochwy, kąpiele bąbelkowe, współżycie seksualne z wieloma partnerami, seks oralny, stosowanie gadżetów seksualnych, używanie wkładek wewnątrzmacicznych, leczenie antybiotykami, palenie papierosów, miesiączkę, zmiany hormonalne. Te wszystkie czynniki ryzyka zmieniają kwasowość środowiska pochwy. Normalne pH pochwy wynosi 3,8-4,5. Gdy tylko pH wzrasta powyżej 4,5, bakterie beztlenowe zaczynają się namnażać, a bakterie kwasu mlekowego (które utrzymują kwasowość) obumierają.

Tam gdzie natura wyposażyła nas w gruczoły łojowe skóry, uzupełnienie natłuszczenia jest konieczne, słuszne i ważne. Ja najczęściej zalecam produkty bazowe stosowane głównie dla osób z atopowym zapaleniem skory. Nie zapominajmy, że skóra okolic intymnych jest miejscem, gdzie występują choroby dermatologiczne, takie jak łuszczyca, liszaje, atopowe zapalenie skóry, kontaktowe zapalenie skory, dermatoza.

Nadwerężenie skóry w miejscach intymnych poprzez codzienne wypróżnianie również w istotny sposób wpływa na zdrowie tej okolicy. W jelicie znajdują się setki gatunków bakterii i grzybów. Bakterie są odpowiedzialne za trawienie i pobudzanie naszego układu odpornościowego. Są to zazwyczaj nieszkodliwi mieszkańcy naszego jelita, do których przyzwyczailiśmy się przez miliony lat. Stolec może być do połowy wypełniony tymi drobnoustrojami. Po każdym wypróżnieniu w okolicach intymnych na skórze dochodzi do kontaktu z bakteriami jelitowymi. Skóra, aby się bronić, opracowała mechanizm bezpieczeństwa (taki jak wydzielina z gruczołów śluzowych śluzówki jelit i warstwa ochronna w postaci tłuszczu wydzielanego przez gruczoły łojowe skóry zewnętrznej). Jeśli ta warstwa tłuszczu zostanie na skutek intensywnego oczyszczania przy użyciu niewłaściwych środków czyszczących i twardego papieru toaletowego naruszona, dojdzie do zakłócenia naturalnej bariery ochronnej skóry. Zaczynają się tworzyć pęknięcia i rany, w których bakterie i grzyby zaczynają się osiedlać, co prowadzi do występowania takich objawów jak stany zapalne, swędzenie, pieczenie lub ból.

Skóra jest różna u każdej osoby. Niektórzy mają bardzo grubą, wytrzymałą, inni bardzo wrażliwą, potrzebującą pielęgnacji. Odnosi się to również do skóry w okolicach intymnych. Na jej stan ma wpływ zarówno sposób pielęgnacji, jak i hormony. Przy niedoborze hormonów skóra staje się cieńsza i bardziej wrażliwa, co może być problemem w okresie starzenia i menopauzy. W procesie starzenia skóra traci na grubości i elastyczności. Zazwyczaj skóra jest bardzo odporna i regeneruje się sama. We wszystkich przypadkach gdzie naturalne natłuszczanie nie jest wystarczająco zagwarantowane i tam gdzie dochodzi do nadmiernego obciążenia, delikatne natłuszczanie okolic intymnych jest jedynym właściwym środkiem zaradczym.

Tak więc, podsumowując, skóra okolic intymnych:

  • służy jako osłona przed obciążeniami mechanicznymi oraz szkodliwymi zarazkami,
  • poprzez ochronny tłuszcz (gruczoły łojowe) chroni przed wysuszeniem,
  • ma wyspecjalizowane sploty nerwowe, które mogą ją ostrzegać przed urazami, co dodatkowo spełnia funkcję ochronną,
  • jest odpowiedzialna za (przyjemne lub nieprzyjemne) odczuwanie dotyku.

Edukacja seksualna promowana przez Światową Organizację Zdrowia skupiająca się na promocji zdrowia seksualnego jest ważnym aspektem naszego życia, ponieważ umożliwia młodym ludziom uzyskanie wiedzy na temat prawidłowych wariantów anatomicznych, zmian chorobotwórczych, profilaktyki chorób wenerycznych, jak również właściwej higieny narządów płciowych.

Agnieszka Tan
lekarz chorób wewnętrznych*

*Absolwentka Wydziału Lekarskiego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego i studiów podyplomowych z hematologii na University of York, w trakcie drugiej specjalizacji z genitourinary medicine (wenerologia, medycyna HIV, choroby narządów płciowych z elementami ginekologii, dermatologii i seksuologii). Członkini Royal College of Physicians.

Źródła ilustracji:

https://pl.wikipedia.org/wiki/Sk%C3%B3ra#/media/Plik:Skin_layers_pl.svg

https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%81echtaczka#/media/Plik:Clitoris_inner_anatomy_numbers.png